Copy of Ибраимхан

FEEL FREE TO COPY & PASTE THEM!

Жаяу Мұса Байжанұлы

1835-1929

Әкесі Байжан кедей болған. Анасы Нақыш ертеректе дүние салып, Мұса Байжанның ағасы Тайжанның қолында тәрбиеленеді. Жеті жасында хат таниды.Жастайынан халық музыкасымен, ауылға келіп-кетіп жүрген әнші-күйшілер өнерімен танысады. Өзі де ән салып, домбыра тартады. Мұса Байжанұлы 1852 жылы Шоқанға әлде Солтанғазы Абылайхановқа еріп, Омбыға кетеді. Мұнда ол екі ақсүйектің күтушісі есебінде жүреді. Баланың бойындағы қабілетін байқаған Шоқан оны өзіне серік етіп алады да, екі кластық (4 жылдық) шіркеу приход мектебіне оқуға түсіреді. Мектеп басшылары Мұсаның дауысына қызықса керек. Қызылжар мен Омбыда сегіз жыл оқып алған білім ол заман үшін аз дүние емес еді.

Мұса Есіл бойын жайлайтын Құлбай байдың немересі Сапарға үйленеді. Бірақ ол 37 жасында 1895 жылы қайтыс болады. Соңында Анна, Кәсіп атты екі қыз бен Салық атты ұл қалады. Салықтың қызы Ғазиза Мусина Орал қаласында тұрады.

Жаяу Мұса композитор ғана емес, сонымен бірге, ақын әрі публицист. Жетпіске таяу әнінің барлығының дерлік сөзін өзі жазған. Жаяу Мұса орыс тілін біліп қана қоймай, Л.Толстой, Ф.Достоевский, Н.Гоголь, С.Щедрин, И.Крылов секілді әйгілі көркемсөз шеберлерінің шығармаларымен жете таныс болған. Бірнеше мысалдар, көптеген өлеңдер, әндер, «Данышпан қыз» атты поэма, «Олжабай батыр» дастанын жазған. Абайға өлең арнаған, Ы.Алтынсариннің «Кел, балалар оқылық» өлеңіне ән шығарған.

Әнші 94 жасында 1929 жылы 31 шілдеде дүниеден өтті. Ақшоқыда жерленді. 1972 жылы тұлғаның басына шағын күмбез орнатылды.

Оның әндері мен күйлерін алғаш нотаға түсіріп, жазып алғандар - Александр Затаевич, Ахмет Жұбанов, Борис Ерзакович, Михаил Лалинов, әндерін айтып берушілер - Қосымжан Бабақов, Қали Байжанов, Әміре Қашаубаев, Қуан Лекеров, Жүсіпбек Елебеков және Жаяу Мұсаның баласы Салық Мусин. Оның музыкалық мұрасын қазақ композиторлары опера («Қыз Жібек», «Ер Тарғын», «Біржан - Сара», «Бекет»), симфония, эстрада жанрларында пайдаланған.

Әнші бейнесі көркем шығармаларда, Зейтін Ақышевтің «Жаяу Мұса» романында сомдалған.

Павлодар облысының Ақсу қаласындағы мәдени-ағарту училищесі және Павлодар қаласының бір көшесі Жаяу Мұсаның есімімен аталады. Оған қоса Жаяу-Мұса атындағы Баянауыл балалар өнер мектебі де бар.

Ермек Серкебаев

Қайрат Байбосынов

Жаяу Мұса әндерін орындаушылар

Here are

some extra assets :

Ү

Ақан сері Қорамсаұлы

Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы

(1860­-1932)

1843-1913

Өлеңмен екі өкпеңді қалқытайын,

Денеңді қорғасындай балқытайын.

Біржаннан алып қалған әнім еді,

Толқыта «Шалқымамды» шалқытайын...

Осыған қарағанда, Ыбырайға Біржан салдың шығармашылығы игі әсер қалдырғанын білеміз.

Бұл әнді Ыбырай «Дауыс ашарым» деп орындайды екен. Үкілі Ыбырайдың «Қалдырған», «Дүние», «Қарақат көз», «Гәкку», «Желдірме», «Шалқыма» әндерінің кейбір түрлерін А.Затаевичтің «Қазақ халқының 1000 әні» (1925) және «Қазақтың 500 ән, күйі» (1931) жинақтарынан табамыз. Сондай­-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының орталық ғылыми кітапханасының қорында сақталған қолжазбадан орын алғандары да бар.

Әкесінің есімі Қорамса, шешесі - Жаңыл.Ақан сері жас кезінен өнерімен көзге түсіп, кейін ақындық, әншілік өнері кемелденген соң алты алашқа аты мәлім сері атанған. Әуелі ауылда, содан соң Қызылжардағы Уәли (Ахметуәли) молдадан оқыған. 16 - 17 жасынан өнер жолына түскен. Шоқанның қазасына көңіл айтып, оны Көкшенің биігіне, теңіздегі кемеге теңейді, "40 темірдің қылауын қосқан өнерпаз" деп бағалайды.

Ақан серінің бірінші әйелі Жұманқызы Бәтимадан туған жалғыз ұлы Ыбан (Ыбырайым). Оған Ақан сері жазу-сызу үйреткен. Бәтима өлген соң, аз күн отасқан әйелі Тінәліқызы Ұрқияға Ақан сері "Хат жаздым қағаз алып, қалам, сия" деген өлеңін арнаған.

Ақан серінің тірідей айрылған сүйген қызы - Ақтоқты. Бұл - арты аңызға айналған оқиға. Ақтоқты есімі Ақан серінің шығармаларынан кең орын алды. "Ақ көйлек", "Аужар", "Алтыбасар", "Ғашық жарға", "Тағрипың", "Ж-ға" - Ақтоқтыға арналған махаббат толғаулары.

Ыбырай туралы А.Затаевичтің «1000 ән» жинағының 34­ескертпесінде былай дейді: «Ыбырай Ақмола губерниясы Көкшетау уезінің кәсіпқой әншісі Әбдірахман Бегішевтің айтуынша, жасы алпыс бестерге келген, қуақы, қалжыңқой шал көрінеді. Ә.Н.Бөкейхановтың растауынша, жас кезінде ерекше күшті тамаша тенор даусы болыпты, сондықтан да оның өнеріне бас иіп құрметтеушілердің ішіндегі ауқаттылары Ыбырайды музыкадан білім беру үшін Петербургқа да алып барыпты, бірақ ол мұндай ниетті жүзеге асыра алмапты. Ыбырай есейіп кетсе де әнді тамаша айтып, домбыраны да шебер тартатын болған. А.Құлымбетов пен С.Сейфуллиннің айтуларына қарағанда, 1924 жылдың қазанында Қызылжарда қазақ жастарының кешінде сахнаға шығып, өзінің «Қалдырған» атты мейлінше әсем әнін шырқап берген екен. Бір қызығы, ол Сейфуллинге жас күнінде даусым жазық далада 7 шақырым жерге жететін еді деп мақтан айтыпты».

90 жылдардағы Ақан сері шығармашылығында айтыс едәуір орын алды. Ақан серінің алғашқы айтыс-қағыс өлеңдерінің бірі - "Жүсіп төреге" (Тәкінің Жүсібіне қайтарған жауап өлеңі). Орынбай, Нүркей тағы басқа он шақты ақынмен айтыстарының үзінділері ғана сақталған. Толығырағы - Нұрқожамен айтысы. Онда Ақан сері ел-жұртты тірек тұтады ("Хақ қалаған Есенбай қарашамын, Алтын бесік халқыма жарасамын"), ақындық өнерді қадірлейді, туған жерді, халықты мақтан етеді.Өлер алдында шығарған "Мінажат" өлеңінде иман тілейді. Жасынан халықтың ән-күйінен сусындап, өзіне дейінгі әншілік дәстүрді толық меңгерген Ақан сері бертін келе, жігіт шағында серілік құрып, өзі де ән шығарады. Көкшенің сұлу табиғатына көз тігіп, оны албырт сезімді, әсерлі музыка үніне бөлейді. Осы әншілік өнерде Ақан сері жалғыз болмайды. Айналасына әнші-күйші жастарды жинап, өзгеше бір өнерлі топ болып ел аралайды. Ақын, әнші серілердің бәрімен достасады. Балуан шолақ, Жаяу Мұса, Естай, Иман Жүсіп, Құлтума сияқты атақты ақын-әншілер Ақан серінің ең жақын достары болған. Олардың бәрі Ақан серінің әншілік өнеріне игі әсер еткен, композиторлық талантын жетілдіріп, шеберлік, суреткерлік талғамын шыңдай түскен. Ол қазақтың ұлттық өнерін профессионалдық биікке көтеріп, дәстүрлі өнердің классикалық үлгісін жасады.

Ү

Ақан серінің "Ақтоқты", "Алтыбасар", "Тер қатқан", "Мақпал", "Балқадиша", "Сырымбет", "Майда қоңыр", т.б. әндері әйел жанының сұлулығын жарқырата көрсетуімен бірге, махаббат құдіретін асқақтата суреттеуімен де құнды.

Кеңінен танымал бұл әндер әйелдер образының галереясын жасап, шынайы махаббат рухын ту етіп көтереді. Ақан сері ақын-әнші ғана емес, саңлақ аңшы, атбегі де. Ақынның сүйікті досына, қимас өмірлік серігіне айналған сәйгүлігі мен қыран құстарына арналған "Маңмаңгер", "Қараторғай", "Көкжендет", "Құлагер" әндерінде Ақан серінің ішкі жан дүниесіндегі бұрқаныс, қан жылаған жүрек, телегей теңіз мұң мөймілдеп тұрғандай. Ақан сері басындағы трагедиялық күй кез келген жүректі толқытады. Әсіресе "Құлагердегі" толқыған мұңлы әуен, драмаға суарылған қайғылы оқиға шынайылығымен баурайды. Ән ақын өмірінің трагедиялық сәтін бейнелеумен қатар, сол қоғамдағы өнер адамдарының тағдырын қамти отырып, өзі өмір сүрген қоғамның әділетсіз бет-бейнесін ашады.

1930 жылы «халық жауы» жаласына іліккен Үкілі Ыбырайдың тергеу ісін сол тұстағы ГПУ-дің бастығы Жұмабай Шаяхметов жүргізген екен.

Жұмабай оған: «Әй, шал, бетіңнен қайтып, мына үкіметті мақтап бір-екі ауыз өлең айтып жібер» деген екен өзінің құтқарғысы келіп отырғанын білдірмей. Сонда Ыбырай:

«ГПУ деген сотыңыз,

Жүріп тұр ғой ходыңыз.

Өңкей шалды айдатып,

Қисайды біздің к...міз» депті, - деп қолма қол шумақпен жауап қайырыпты. Әншінің алған бетінен қайтпайтындығын көрген Шаяхметов еріксіз абақтыға айдатып жіберіпті.

Әсет Найманбайұлы

1867-1922

ә

Әсет Найманбаев – ұлы ақын Абайдың бағытын ұстанған, әлеуметтік ойын, демократтық-ағартушылық көзқарасын әнмен, өлеңмен таратқан, Абайдың алдын көрген талантты шәкірттерінің бірі. Әсет ақын 1867 жылы Шығыс Қазақстан өңіріндегі Мақаншы ауданының Бақты ауылында дүниеге келген. Әсеттің әкесі Найманбай мен шешесі Кермеқас ұлдарының болашағын ойлап, оны жеті-сегіз жасқа келгенде Бақтыдағы Зейнолла имамның медресесіне берген. Жасынан зерек Әсет он үш-он төрт жасынан бастап қиссалар жаттап айтқан.

ә

Әсет шығармашылығының негізгі саласы – айтыстары. Әсет Ырысжанмен, Бақтыбай ақынмен айтысқан. Әсет пен Ырысжанның жұмбақ айтысы «Біржан – Сара» айтысынан кейінгі ірі шығарма болып табылады.1916 жылы патша жарлығына байланысты дүрліккен елмен бірге Әсет те Қытайға өтіп кетеді. Ұлы Қазан төңкерісінің жеңісін, оның халыққа әкелген теңдігін, бақытын естігенде Әсет Отанын аңсайды, өз еліне келуді армандайды. Көп ұзамай Әсет әншілігімен жұрт көзіне түсе бастайды. Ол осы елде үйленіп, тұрып қалады да шешесін қолына алдырады. Әсет 1923 жылы Құлжа қаласында қайтыс болған.

Ибраимхан