ХХ ғ. 30 – жылдарындағы Қазақстандағы ашаршылықтың демографи

Сілтемелер:

• http://el.kz/kz/news/archive/content-9429\
• http://e-history.kz/kz/contents/view/2426
• http://e-history.kz/media/scorm/325/397/text/text.htm

Қорытынды

Ашаршылық басталған 1932 жылы туылған 10  қазақтың біреуі ғана аман қалып отырған. Халықтық жалпы қасіреті жадында сақталып қалған елін сүйген азаматтар Кеңестік биліктің қатаң бақылау саясатына қарамастан, тарихтың ащы шындығын болашаққа жеткізуге тырысып жатты.

"Егер де сол ашаршылық болмаған кезде, ендігі қазақтың саны қанша болар еді, өздеріңіз есептей беріңіздер"— дейді Нұрсұлтан Әбішұлы

Ашаршылық үшінші рет орын алуы

Ашаршылық екінші рет орын алуы

Салдары

Қазақ жерінде ашаршылық салдарынан демографиялық ахуалдың күрт төмендеуі, 1931–1933 жылдардағы қазақ халқының басына төнген ең бір қасіретті «Ұлы жұт»

1946 жылы Қазақ халқын үшінші рет қайғы қасірет жауады. Соғыстан кейінгі еліміздегі экономикалық ахуалдарға байланысты туындаған, аштықтың белгісі қайтадан келеді.

Орын алу себептері

• 1946-1947 жылдары Қазақстанды, Украинаны, Белоруссияны, Молдавияны, Орта Ресейді, Сібірді аштық жайлады.
• Аштық жайлаған өңірлерде жұрт егістік далаларын қазып, бұрыннан қалған, үсіген картоппен, қызылшамен, сәбізбен, т.б дәнді-дақылдармен қоректенді.
• Бұл ашаршылық сол жылдары халықтан жасырын түрде ұсталды. Өйткені, коммунистік жүйенің «жарқын болашағын» даттауға, сынауға тыйым салынған.

• Қазақстанда жүргізілген сталиндік-голощекиндік реформа
• Шаруалардың жекеменшігін тәркілеу мен жою
• Ауыл шаруашылық өнімдеріне салықтардың көбеюі
• Көшпелі және жартылай көшпелі Қазақ шаруаларын жаппай және күшпен отырықшыландыруы

Ашаршылықтың салдары

Аштықтың себебі:

• 1931–1933 жаллғы ашаршылық Қазақстанда өмір сүрген 2,5 млн адамның, соның ішінде 2,3 млн қазақтардың және 200 мың қоныс аударушылардың қайтыс болуына әкелді.
• Қоныс аударушылардың арасында аштықтан өлгендер 10%-ға жетеді.
• Көшпенді қазақтар арасында бұл көрсеткіш 52-53% -дан асып кеткен.
• 17–18% жергілікті тұрғындардың Қазақстаннан біржола көшіп кеткен.

Жалпы қазақ халқыныңсаны , 70% дейін кемігені көрінеді

1946 жылы Қазақстанда қатты құрғақшылық орын алды. Астықтың шығуы тым қиындайды.

Сол кезде колхозшылардың еңбеккүні астықпен белгіленетін. КСРО бойынша, 1946 жылы колхоздардың 75,8% әр еңбеккүнге 1 келіден төмен астық төледі, ал 7,7% мүлдем еңбеккүн төлеген жоқ. Колхозшылар еңбеккүнсіз қоректенуге керек жағдайдың жоқтығынан, аштықтың астынды қалады.

Ұжымдастыру идеясы

ХХ ғасырдың 30-жылдар басында өткерген ашаршылықты жасаған, жаппай ұжымдастыру идеологиясының негізін салушы, сонымен қатар Қазақстандағы «Кіші Қазан» төңкерісінің негіздеушісі, Сталиннің ұртоқпағы -Ф. Голощекин болатын

Идеясы мен мақсаты

• Голощекиннің ұжымдастыру идеясы- жаппай кеңестендіру жүйесін енгізіп, қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі шаруашылығын өзгертуге бағытталды.
• Күштеп ұжымдастыру тәсілдері астық, ет дайындау науқанын көп мөлшерде орындау қажеттілігі көбейе түсті.
• Қазақ көшпелі өмір салтын отырықшыға айналдыру стратегиясы 1929 жылдан бастап жүзеге асырыла бастады.

Қоныс- аудару мәселесі

Тарихшы А.Н. Алексеенконың еңбектері Қазақстандағы ауыл тұрғындарының табиғи және көші-қон қозғалысын, халық санының өсу динамикасы және оның ұлттық құрамын зерттеуге арналған.

Көші-қонның сипаты мен салдары

Халық саның өмір сүру динамикасы

А.Н. Алексеенконың мәліметтерінде 1939 жылғы қазақтың саны 2 млн. 328 адам делінген.

• 1920–1930 жылдардағы ашаршылық және оның демографиялық зардаптары, жаппай қоныс аудару, көші-қон, 1930–1940 жылдардағы қуғын-сүргінге ұшыраған халықтардың жер аударылуы мәселелер қарастырылған.
• Қазіргі таңда, қазақтардың жер аударуы Орта Еділде - 40 мың, Қырғызстанда -100 мың, Батыс Сібірде - 50 мың, Қарақалпақстанда - 20 мың, Орта Азияда -30 мың қазақтардың өмір сүруінен байқалады.

Ашаршылық бірінші рет орын алуы

1919-1922 жылдары Азамат соғысынан кейін, Қазақстанды тағы да бір қайғы жауды.

Ашаршылықтың салдары

Ашаршылықтың келу себебі

Аштықтың орын алуы

Климаттың өзгеруі, яғни ұзаққа созылған қарсыз қыс жауынсыз жазға ұласты. Қыста қардың, көктем мен жазда жауынның болмауы құрғақшылықты тудырды. Оның салдары ашаршылық нәубетін әкелді.

• 1919 - 1922 жылдардағы аштық 1,5 млн адамға жуық адам шығынын әкелді.
• Орынбор, Орал, Ақмола және Ақтөбе губернияларында 1921 жылдың 1 қарашасы мен 1922 жылдың 1 шілдесі арасында 37 657 адам ашаршылық құрбаны .
• Орал губерниясында тұрғындардың 99%-ы, Орынбор губерниясында -80,3%-ы, Қостанай губерниясында 74,5%-ы аштық құрсауында қалды. Бөкей губерниясында осы көрсеткіш 29,5%-ды, Ақмола губерниясында 40,2%-ды құрады
• Аштық пен бірге жұқпалы аурулардың тарулы адам санының азаюына әкелді. Мысалы, Қостанай губерниясында аштар мен аурулардың 75%-ға жуығы көз жұмды.

Қазақстанда орын алған климаттық өзгерістер, бүкіл аймақтарды қамти басталды. 1921 жылы Қазақ АКСР-інің жеті губерниясының бесеуі: Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Орал және Қостанай губерниялары және Адай уезінің тұрғындары аштыққа ұрынды.

ХХ ғ. 30 – жылдарындағы Қазақстандағы ашаршылықтың демографиялық зардаптары

Based on Jim Harvey's speech structures