Ponolohiya, Morpolohiya at Sintaksis

Kabanata 5

KALIKASAN AT ESTRUKTURA NG WIKA

Pares Minimal

PONEMANG MALAYANG NAGPAPALITAN

Paraan ng Artikulasyon - Inilalarawan at ipinapakita kung papaanong ang mga sangkap sa pagsasalita ay gumagana at kung papaanong ang ating hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig.

Mga pares ng salita na katgpuan ng magkaibang ponema sa magkatulad na magkatulad na kiligiran ngunit hindi nakakaapekto o nakapagpapabago ng kahuluganng taglay ng mga salita.

pasa = /pasa/ = 'bruise'

basa = /basa/ = 'wet'

ambon = /ambon/ = 'drizzle'

ampon = /ampon/ = 'adopt'

gulang = /gu.laŋ/ = 'age'

kulang = /ku.laŋ/ = 'lacking'

ANIM NA PARAAN NG ARTIKULASYON

1.Pasara

-/p, t, k, ', b, d, g/

2.Pailong

-/m, n, ŋ/

3.Pasutsot

-/s, h/

4.Pagilid

-/l/

5.Pakatal

-/r/

6.Malapating

-/w, y/

Pares Minimal - Ay pares ng mga salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas maliban lamang sa isang ponema sa magkatulad na posisyon.

ANG MGA KLASTER

"Ang kalinawan ng isang wika ay nakabatay sa kalinawan ng ideya."

• -Arthur Schesinger Jr.

Anu-ano ang mga salik na kailangan upang makapagsalita ang tao?

Maaari rin nmang maging pares minimal ang /i/ at /e/, gayundin naman ang /o/ at /u/. Tulad ng mga sumusunod:

Ang consonant cluster ay tumutukoy sa uri ng syllable

pattern. Ito ay sunuran ng dalawa o higit pang katinig na

matatagpuan sa loob ng isang pantig na maaaring sa inisyal

o pinal na pusisyon.

Punto ng Artikulasyon - Ang naglalarawan kung saang bahagi ng ating bibig nagaganap ang saglit na pagpigil o pag-abala sa paglabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig.

• Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
• Ang artikulador o mga kumakatal na bagay
• Ang resonador o patanungan

LIMANG PUNTO NG ARTIKULASYON

Ponemang Segmental

h

1.)Panlabi

-/p, b, m/

2.)Pangngipin

/t, d, n/

3.)Panggilagid

/s, l ,r/

4.)Velar(Pangngalangala)

/k, g , n/

5.)Glottal

Sinasabing ang ponolohiya ay nakatuon sa pag-aaral ng mga makabuluhang tunog na tatawagin nating ponema na kilala rin bilang mga ponemang segmental. Ayon kay Aganan,et al. (1999), ang ponemang segmental ay mga tunog na ginagamitan ng mga katumbas na letra upang mabasa at mabigkas.

bos = /bos/ = 'boss'

bus = /bus/ = 'bus'

parte = /pa.rte / = 'part'

parti = /pa.rti / = 'party'

mesa = /me.sa / = 'table'

misa = /mi.sa / = 'mass'

h

Ang mga Katinig

Malaki ang pagkakaiba ng mga katinig sa patinig. Sapagkat ang mga patinig ay likas na may tinig kung bibigkasin ang mga ito. Samantala, ang mga katinig naman kung bibgkasin ay maaaring may tinig o walang tinig.

h

Mula sa halimbawang nasaksihan, masasabing hindi malayang nagpapalitan ang mga ponemang /i/ at /e/ , gayundin ang /o/ at /u/ sapagkat nagkokontrast ang mga ito sa magkatulad na kaligiran. Samakatwid, ang pagpapalit ng mga ponemang nabanggit ay nakapagpapabago ng kahulugan ng mga salita.

h

'chilli' / 'pepper'

h

Ang mga Patinig

h

'structure'

h

sili = /si.li/

sile = /si.le/

estruktura = /'estruktu.ra /

istruktura = /'istruktu.ra /

politika = /politika /

pulitika = /pulitika /

biyolin = /biyoli.n/

biyulin = /biyuli.n/

Ito ay binubuo ng a, e, i, o, u

h

ANG MGA DIPTONGGO

'politics'

h

'violin'

5+7=

Sa talakay nina Santiago at Tiangco, ang diptonggo

(dipthongs sa wikang Ingles) ay tumutukoy sa alinmang patinig na sinusundan ng malapatinig na /w/ o /y/

sa loob ng isang pantig.

Sentral

Likod

Harap

i

Mataas

u

(cc) image by anemoneprojectors on Flickr

e

o

Gitna

a

Mababa

Tsart ng Ponemang Patinig

Ang mga diptonggo ay maaaring maiayos at mailarawan sa pamamagitan ng isang tsart.

Sentral

Likod

Harap

Mataas

iw , iy

Gitna

uy

ey

aw , ay

Mababa

MGA DIPTONGGO NG FILIPINO

PONEMANG SUPRASEGMENTAL

Binigyang-kahulugan ni Resuma(2002) ang ponemang suprasegmental bilang makahulugang yunit ng tunog ng karaniwang hindi tinutumbasang titik o letra sa pagsulat. bagkus, inihuhudyat o sinisimbolo ito ng mga notasyong ponemik upang matukoy ang paraan ng pagbigkas ng isang salita o isang pahayag.

Subalit kung pagtutuunan ang gamit ng mga ito sa pagpapahayag, masasabi nating ang mga ponemang suprasegmental ay mga pantulong na sangkap sa 21 ponemang segemental upanf maging mabisa ang paggamit ng mga ito sa pakikipagtalastasan.

(Santiago at Tiangco: 2003)

Balangkas ng Kabanata

MGA PRINSIPAL NA SANGKAP NG PANANALITA

Ang antala o hinto, tulad din ng diin at haba, ay nakaaapekto sa pagbabago ng kahulugan ng isang pahayag tulad na lamang ng halimbawa sa ibaba.

Halimbawa:

a.) Hindi ako ang may kasalanan.

b.) Hindi, ako ang may kasalanan.

1. Ponolohiya

2. Morpolohiya

3. Sintaksis

3.) Antala o Hinto

Ang Ponoholiyang Filipino

Santiago (2003) - Ang antala o hinto ay ang saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig ipabatid.

Resuma (2002) - Ang hinto ay tumutukoy sa pagtigil sa pagsasalita na maaring panandalian o pangmatagalan.

Ang ponoholiya o phonology sa wikang Ingles ay tumutukoy sa makaagham na pag-aaral ng makabuluhang tunog na kinikilala nating ponema.

/b/ ~ /d/

dalang 'slowness'

/b/ ~ /g/

galang 'respect'

Tandaan: Kapag ang ponema ay isinusulat, karaniwan itong ikinukulong sa dalawang guhit na pahilis (/ /) na tinatawag na virgules upang mapaiba sa karaniwang letrang ginagamit sa pagbabaybay ng mga salita.

Hinggil sa bahanging ito, ginamit ni Resuma(2002) sa kanyang gramatika ang tuldok /./ upang matukoy ang pantig ng isang salita na may diin.

/b/ ~ /Ø/

alang = walang kahulugan sa wikang ginagamit

Halimbawa:

Pagkakaltas ng ponema - isang uri ng pagbabagong norpoponemiko na nawawala ang isang tunog -- ang "i"

h

Halimbawa:

"Takpan mo ang kaldero."

Ang salitang takpan(takipan sa orihinal na anyo) ay nagkaroon ng pagkakaltas ng ponema.

aso = /a.so / = 'dog'

pito = /pi.to / = 'whistle'

h

Malaki ang nagagawa ng diin at haba sa pagbabago ng kahulugan ng isang salita. Gamitin nating muli ang mga halmbawang salita sa itaas.

h

aso

/'a.so / = 'dog'

/aso / = 'smoke'

h

/pi.to / = 'whistle'

/pito / = 'seven'

pito

h

Saklaw ng ponemang suprasegmental ang sumusunod: ang intonasyon, tono, punto, haba, diin at antala

2.) Haba at Diin

1.) Intonasyon, Tono at Punto

Haba - Tumutkoy sa haba o ikli ng pagbigkas sa patinig ng pantig ng salita.

Diin - Paglakas at paghina ng bigkas sa pantig ng isang salita.

Resuma(2002) - Ayon sakanya, ang intonasyon ay ang pagtaas at pagbaba ng tinig sa pagsasalita, maaring maghudyat ng kahulugan ng pahayag.

Otanes at Shachter(1972) - Ang bawat pitch points ay may tatlong natatanging pitch levels: ang mataas, katamtaman, at mababa.

Aganan et. al.(1999) - Ang tono ay nakatuon sa paraan ng pagbigkas o pagsasalita na nagpapahayag ng matinding damdamin na maaring malambing, pagalit, marahan at iba pa.