Fazy ontogenezy człowieka
ONTOGENEZA
NIEMOWLĘ
rośnie nierównomiernie :
- w 1 miesiącu życia przybiera 500 – 600 g,
- w 2 miesiącu życia 800 – 900 g
- później tempo wzrostu maleje.
Zdrowy noworodek :
- podwaja swą urodzeniową masę ciała w 5 miesiącu życia
- potraja w ok 1 roku
W 6 miesiącu życia wyrzynają się pierwsze zęby mleczne.
Jednoroczne dziecko ma ich przeciętnie 6 ( dziewczynki ząbkują szybciej ).
Proces rozwoju fizycznego ( ruchowego ) i psychicznego w 1 roku życia dziecka jest
ze sobą integralnie związany. Dlatego mówi się o rozwoju psychomotorycznym
niemowlęcia.
Prawidłowy rozwój może być zapewniony tylko :
• przez racjonalne żywienie
łącznie ze
• spełnieniem niezbędnych potrzeb emocjonalnych ( bodźce uczuciowe,
interakcja społeczna z matką, zapewnienie bezpieczeństwa )
Istnieją przekonywujące dowody, że bezpośredni kontakt matki w pierwszych 16
godzinach po porodzie ze swym nowonarodzonym dzieckiem ( bodźce wzrokowe
i dotykowe ) wyzwalają macierzyński instynkt opiekuńczy.
Brak opieki zawsze tej samej osoby, jej emocjonalne zaangażowanie w kontaktach
z niemowlęciem – prowadzi w przyszłości do poważnych niekorzystnych następstw
w rozwoju osobowości dziecka ( choroba sieroca, zaburzenia psychoemocjonalne,
dewiacje społeczne ). Żłobek nie jest w stanie zapewnić dziecku rodziny.
to zespół powiązanych ze sobą procesów morfologicznych, fizjologicznych, biochemicznych i psychologicznych, kształtujących organizm i osobowość człowieka od chwili powstania zygoty do końca jego życia.
Okres noworodkowy i niemowlęcy:
-Donoszony, czyli urodzony między 38 a 42 tygodniem życia noworodek
mierzy przeciętnie – 50 – 52 cm
waży przeciętnie – 3,0 – 3,5 kg
( noworodki płci męskiej są zwykle większe o ok. 2 cm i cięższe o 0.3 kg )
-Wcześniak to dziecko urodzone między 28 a 37 tygodniem życia z masą ciała
1.000 – 2.500 g.
-Noworodki z ciąż bliźniaczych rodzą się zazwyczaj przedwcześnie i ważą poniżej
2.500 g.
Dziecko nie jest ! miniaturą człowieka dorosłego.
Wykazuje wiele odrębnych cech morfologicznych i funkcjonalnych, specyficznych
dla poszczególnych okresów rozwoju.
NOWORODEK
różni się przede wszystkim proporcjami ciała
Głowa – duża, stanowi ¼ długości ciała :
• obwód głowy – 34 – 36 cm i jest o 1-2 cm większy od obwodu klatki
piersiowej
• część mózgowa większa od części twarzowej ( mózgowie u noworodka
waży 350 – 400 g, co stanowi 14 % masy ciała, gdzie u dorosłego tylko
2% masy ciała )
• kości czaszki częściowo skostniałe i luźno połączone ze sobą
( stopniowe zarastanie się czaszki odbywa się do ok. 18 miesiąca życia )
• ciemiączko – przestrzeń na szczycie głowy w miejscu
połączenia kości czołowej i ciemieniowej. Jego ocena niezbędna jest do
np. odwodnienia dziecka, wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego,
procesów krzywiczych
• kończyny są krótsze
• środek ciężkości umiejscowiony powyżej pępka ( u dorosłego w okolicy
spojenia łonowego )
• zmiana proporcji ciała w miarę upływu lat
W jamie macicy płód przebywa w pozycji zgięciowej.
Dla noworodka typowe jest położenie grzbietowo – wyprostne.
Stopniowo następuje przezwyciężenie przyciągania ziemskiego tak, że :
- w 3 miesiącu życia niemowlę unosi głowę w pozycji na wznak
- w 5-6 miesiącu życia siada
- ok. 19 miesiąca życia przyjmuje postawę pionową
- w 12 miesiącu życia ma zdolność lokomocji, jest to możliwe dzięki
szybkiemu rozwojowi mózgowia i integracji układu nerwowego z układem ruchu
OKRES PONIEMOWLĘCY
PODZIAŁ
Od 2 roku życia następuje zwolnienie tempa rozwoju.
Wyraźnie widoczne, tj. w przyrostach rocznych wysokości ciała
od ok. 25 cm w 1 roku życia
do ok. 12 cm w 2 roku życia
i do ok. 8 cm w 3 roku życia
Z końcem 3 roku życia dziecko osiąga ~ ¼ masy ciała i 1/3 powierzchni ciała, nieco powyżej ½ wysokości ciała, a ponad 90% obwodu głowy dorosłego
- kończy się proces wyrzynania zębów mlecznych
- wydłużeniu ulegają kończyny
- zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej
- zwiększa się masa mięśniowa ciała
- sylwetka ciała jest zgrabniejsza
- podkreślone zostają ( i to nadmiernie ) fizjologiczne krzywizny
kręgosłupa. Wypięty brzuch i pozornie płaskie stopy są tu jeszcze
zjawiskiem prawidłowym.
- dzięki integracji neuromotorycznej i koordynacji kory mózgowej
dziecko opanowuje podstawowe czynności lokomocyjne
- kształtuje się równowaga kwasowo – zasadowa
- zwiększa się odporność dziecka
- rozwija się mowa
- zaczyna się kształtować osobowość dziecka
- charakterystyczna jest znaczna pobudliwość ruchowa i niemożność
dłuższej koncentracji uwagi
Fazy ontogenezy człowieka:
1. zapłodnienie
2. rozwój płodowy (9 miesięcy)
3. narodziny
4. wiek niemowlęcy (0-1 roku)
5. dziecięctwo (1-3 lat)
6. okres przedszkolny (3-6 lat)
7. okres szkolny (6-16 lat)
8. okres młodzieńczy (16-18 lat)
9. okres dojrzałości
10. okres starzenia się
11. starość
12. śmierć
OKRES PRZEDSZKOLNY I SZKOLNY
OKRES ROZWOJU ZARODKOWEGO
W pediatrii ( medycynie wieku rozwojowego ) wyróżniono następujące okresy
rozwojowe :
I okres prenatalny ( wewnątrzłonowy, śródmaciczny )
- trwa 38 – 42 tygodni życia płodowego ( średni czas trwania ciąży wynosi 280 dni ).
Wyróżnia się w nim dwie fazy :
-zarodkową ( do 8 tygodnia życia )
-płodową ( 9 – 40 tygodni )
II okres postnatalny ( pozamaciczny ) z następującymi podokresami :
1. noworodkowym – pierwsze 28 dni życia
2. niemowlęcym – 1 rok życia
3. wczesnego dzieciństwa ( poniemowlęcym ) – 2-3 rok życia
4. przedszkolnym – 4-6 rok życia
5. szkolnym – 7 – 15 rok życia
- faza obojętnopłciowa ( 7 – 10/12 rok zycia )
- faza dojrzewania płciowego ( 10/12 rok życia – 15/16 rok życia )
6. młodzieńczym – 16 - 20 rok życia
7. dojrzałości – 20/25 – 40/50 rok życia
8. starzenia się – od 40/50 rok życia, indywidualnie różnie
Okres rozwoju postnatalnego ( pozamacicznego ) można również podzielić na :
1. okres rozwoju progresywnego ( od 0 – 25 roku życia ), charakteryzujący się
przewagą procesów anabolicznych nad katabolicznymi
2. okres stabilizacji, tzw. pełnia życia, o cechach względnej równowagi procesów
anabolicznych i katabolicznych, tj. od 20/25 roku życia do 40/50 roku życia
3. okres starzenia się i starości ( od około 50 roku życia i powyżej ) – procesy
kataboliczne przeważają nad anabolicznymi. Masa tzw. tkanek aktywnych
maleje, zmniejsza się zdolność adaptacji do nowych sytuacji. Najczęściej po
70 roku życia występuje okres starczej wegetacji biologicznej
1. w okresie przedszkolnym utrzymuje się spostrzegane uprzednio zwolnienie tempa
rozwoju, tj. ok.. 2 kg i 6-8 cm na rok.
2. Charakterystyczna wcześniej lordoza i uwypuklony brzuch oraz płaskostopie
zanikają
3. do 2.5 roku życia wyrżnęło się 20 zębów mlecznych
4. część twarzowa czaszki rośnie szybciej niż mózgowa
5. szczęka poszerza się
6. umiejętności ruchowe :
w 3 roku życia – wchodzenie na schody
w 4 roku życia – schodzenie ze schodów, ze stawianiem stóp na
przemian
w 5 roku życia – podskakiwanie
a następnie skakanie na 1 nodze
7. nasilenie procesów mineralizacji kości ( nowe punkty kostnienia )
8. od 6 roku życia wymiana zębów mlecznych na stałe
9. 5-latek swobodnie : biega, chwyta, zachowuje równowagę
10. trudne nadal są precyzyjne ruchy manualne ( nie ukończony proces mielinizacji )
11. zwiększa się dominacja prawej ręki
12. zaznacza się dymorfizm płciowy
13. rozwija się pamięć
• dojrzewa wiele układów
• wzrasta ogólna odporność organizmu
• wrażliwość zmysłów osiąga swoją dojrzałość
• dziecko osiąga dojrzałość szkolną, czyli możliwość sprostania wymaganiom szkolnym, bez uszczerbku dla zdrowia i rozwoju dalszego dziecka, w pojęciu tym mieści się :
- dojrzałość intelektualna
- dojrzałość społeczna ( w gronie rówieśników )
- dojrzałość fizyczna ( sprawność fizyczna )
- dojrzałość immunologiczna ( odporność )
• zmienia się sylwetka dziecka :
- klatka piersiowa ulega spłaszczeniu
- pogłębia się kifoza piersiowa
- wydłuża się stopa
- zaznacza się dymorfizm płciowy
W okresie dojrzewania płciowego z reguły wyróżnia się :
- fazę przedpokwitaniową
- fazę pokwitania.
U dziewcząt – faza przedpokwitania kończy się z wystąpieniem pierwszej miesiączki
U chłopców – granica trudna do określenia, może nią być szczyt wzrastania- wysokości ciała.
Za prawidłowy okres dojrzewania przyjmuje się :
dla dziewcząt – 8 – 16 rok życia
dla chłopców – 10 – 18 rok życia