Κεφ. 5ο - Ο προσδιορισμός των τιμών

Κεφ. 5ο - Ο προσδιορισμός των τιμών

4. Μεταβολές τιμής και ποσότητας ισορροπίας

Έστω η καμπύλη προσφοράς S και η καμπύλη ζήτησης D1 ενός αγαθού. Η τομή των δυο καμπυλών Ε1 δίνει την τιμή ισορροπίας Ρ1 και την ποσότητα ισορροπίας Q1.

Αν μεταβληθεί ένας προσδιοριστικός παράγοντας της ζήτησης (π.χ. το εισόδημα, οι προτιμήσεις των καταναλωτών κτλ.), θα έχουμε μεταβολή της ζήτησης. Αυτό ισοδυναμεί γραφικά με μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης. Ας υποθέσουμε ότι αυξάνεται η ζήτηση λόγω μεταβολής ενός προσδιοριστικού παράγοντα της ζήτησης (π.χ. αύξηση του εισοδήματος των καταναλωτών και το αγαθό είναι κανονικό).

Η καμπύλη ζήτησης τότε μετατοπίζεται δεξιά στη θέση D2 , και τέμνει την καμπύλη προσφοράς στο σημείο Ε2. Στο νέο σημείο ισορροπίας Ε2 αντιστοιχεί μεγαλύτερη τιμή ισορροπίας Ρ2 και μεγαλύτερη ποσότητα ισορροπίας Q2 . Επομένως: με σταθερή την προσφορά, όταν αυξάνεται η ζήτηση, αυξάνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι μειώνεται η ζήτηση λόγω μεταβολής ενός προσδιοριστικού παράγοντα της ζήτησης (π.χ. μείωση της τιμής ενός υποκατάστατου αγαθού). Η καμπύλη ζήτησης τότε μετατοπίζεται αριστερά, στη θέση D3 και τέμνει την καμπύλη προσφοράς στο σημείο Ε3. Στο νέο σημείο ισορροπίας Ε3, αντιστοιχεί μικρότερη τιμή ισορροπίας Ρ3 και μικρότερη ποσότητα ισορροπίας Q3. Επομένως: με σταθερή την προσφορά, όταν μειώνεται η ζήτηση, μειώνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.

1. Έννοια και Λειτουργία της αγοράς

Αλγεβρικός Προσδιορισμός του σημείου ισορροπίας

4. Μεταβολές της τιμής και της ποσότητας ισορροπίας

Η τιμή ενός αγαθού (τιμή ισορροπίας) προσδιορίζεται στην αγορά από τις δυνάμεις προσφοράς και ζήτησης. Η τιμή αυτή δε μεταβάλλεται, εφόσον η ζήτηση και η προσφορά του αγαθού παραμένουν σταθερές. Αν όμως μεταβληθούν είτε η ζήτηση είτε η προσφορά είτε και οι δυο ταυτόχρονα, θα μεταβληθεί η τιμή ισορροπίας ή και η ποσότητα ισορροπίας.

(i) Μεταβολή της ζήτησης

Με σταθερή την προσφορά, όταν αυξάνεται η ζήτηση, αυξάνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.

Με σταθερή την προσφορά, όταν μειώνεται η ζήτηση, μειώνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.

Πως προσδιορίζουμε αλγεβρικά το σημείο ισορροπίας;

Αν οι συναρτήσεις ζήτησης και προσφοράς είναι γραμμικές (ΚΖ & ΚΠ είναι ευθείες γραμμές) δηλ.

η ΣΖ: Qd=α+βP και

η ΣΠ: Qs=γ+δΡ.

Εφόσον στην τιμή ισορροπίας εξισορροπείται η ζήτηση με την προσφορά, θα ισχύει: Qd=Qs.

Λύνοντας ως προς Ρ μπορούμε να υπολογίσουμε την τιμή ισορροπίας, έστω Ρο.

Αν αντικαταστήσουμε την τιμή Ρο στη συνάρτηση ζήτησης ή στη συνάρτηση προσφοράς, θα βρούμε την ποσότητα ισορροπίας, έστω Qο.

Σε μια πρωτόγονη οικονομία (πχ Ρ. Κρούσου), όπου δεν υπάρχει καταμερισμός της εργασίας, ο άνθρωπος παράγει μόνος του ό,τι του είναι απαραίτητο για την επιβίωση του. Με τον καταμερισμό της εργασίας όμως και για να ικανοποιήσουν περισσότερες ανάγκες, τα μέλη μιας κοινωνίας άρχισαν να ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους. Ο τόπος όπου συγκεντρώνονταν τα άτομα για να κάνουν τις ανταλλαγές των προϊόντων τους ονομάστηκε αγορά. Αυτή τη μορφή αγοράς συναντούμε και σήμερα στους διάφορους εμπορικούς δρόμους, τις λαϊκές αγορές ή εμπορικά κέντρα μιας πόλης όπου γίνονται αγοραπωλησίες. Στη σημερινή όμως εποχή αγοραπωλησίες γίνονται και με άλλους τρόπους, για παράδειγμα με το τηλέφωνο, με fax, στο γραφείο ενός συμβολαιογράφου και οπουδήποτε αλλού.

Η αγορά με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μέσα με τα οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μια αγοραπωλησία και όλους τους σχετικούς χώρους.

Στην αγορά συμμετέχουν δυο μέρη. Το ένα είναι όλα τα άτομα τα οποία προσφέρουν αγαθά για πώληση (επιχειρήσεις) και το άλλο είναι όλα τα άτομα τα οποία ζητούν να αγοράσουν αγαθά (καταναλωτές).

Σε μια αγοραπωλησία απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ικανοποίηση και των δυο μερών. Η βασική επιδίωξη των επιχειρήσεων είναι η επίτευξη του μέγιστου κέρδους με την πώληση όσο το δυνατό μεγαλύτερων ποσοτήτων ενός αγαθού στη μεγαλύτερη δυνατή τιμή. Η βασική επιδίωξη των καταναλωτών είναι η επίτευξη της μέγιστης χρησιμότητας από κάθε αγαθό, δηλ. με δεδομένο το εισόδημα, τις προτιμήσεις κτλ. να αγοράσουν εκείνες τις ποσότητες και σε εκείνες τις τιμές, που θα ικανοποιήσουν στο μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες τους. Παρατηρούμε ότι η επιδίωξη των επιχειρήσεων έρχεται σε αντίθεση με την επιδίωξη των καταναλωτών.

Πώς λοιπόν θα γίνουν οι αγοραπωλησίες;

(ii). Μεταβολή στην Προσφορά:

Με σταθερή τη ζήτηση, όταν αυξάνεται η προσφορά, μειώνεται η τιμή ισορροπίας, ενώ η ποσότητα ισορροπίας αυξάνεται.

Με σταθερή τη ζήτηση, όταν μειώνεται η προσφορά, αυξάνεται η τιμή ισορροπίας, ενώ η ποσότητα ισορροπίας μειώνεται.

Φυσικά ισχύει ότι αν ξέρουμε τις συντεταγμένες δυο σημείων μιας γραμμικής συνάρτησης τότε με τη γνωστή ισότητα των λόγων ή με σύστημα μπορούμε να προσδιορίσουμε τη μορφή της.

Το αυτό συμβαίνει αν μας είναι γνωστές οι συντεταγμένες ενός σημείου και η ελστικότητα στο σημείο αυτό.

Α) Παράδειγμα μεταβολής της ζήτησης

Με δεδομένες τις συναρτήσεις ζήτησης (D1) και προσφοράς (S1) ενός προϊόντος, το σημείο ισορροπίας είναι το Ε1, με τιμή ισορροπίας P1 και ποσότητα ισορροπίας Q1.

Έστω ότι αυξάνεται η ζήτηση του προϊόντος λόγω της μεταβολής ενός προσδιοριστικού παράγοντα της ζήτησης (π.χ. αύξηση του εισοδήματος των καταναλωτών). Η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται δεξιά, στη θέση D2. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το Ε2, η νέα τιμή ισορροπίας P2 και η νέα ποσότητα ισορροπίας Q2.

Πώς προέκυψε αυτή η μεταβολή;

Με την αύξηση της ζήτησης στην αρχική τιμή ισορροπίας P1, οι παραγωγοί συνεχίζουν να προσφέρουν ποσότητα Q1, ενώ οι καταναλωτές ζητούν ποσότητα Q3 μεγαλύτερη της Q1. Δημιουργείται έτσι στην αγορά έλλειμμα ίσο με τη διαφορά Q3 - Q1.

Το έλλειμμα αυτό οδηγεί σε αύξηση της τιμής από P1 σε P2. Οι παραγωγοί, λόγω της αύξησης της τιμής, αυξάνουν την προσφερόμενη ποσότητα από Q1 σε Q2 (μετακίνηση πάνω στην καμπύλη S1 από το σημείο Ε1 στο σημείο Ε2). Οι καταναλωτές, με την αύξηση της τιμής, μειώνουν τη ζητούμενη ποσότητα από Q3 σε Q2 (μετακίνηση στη νέα καμπύλη ζήτησης D2 από το σημείο Α στο σημείο Ε2).

Να αιτιολογηθεί το νέο Σ.Ι. όταν αυξάνεται η προσφορά!!!

2. Τιμή και ποσότητα ισορροπίας

'Οταν η ζητούμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη ποσότητα, παρουσιάζεται έλλειμμα ή υπερβάλλουσα ζήτηση ή ελλειμματική προσφορά: Qd>Qs

'Οταν η ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη από την προσφερόμενη ποσότητα, παρουσιάζεται πλεόνασμα ή πλεονάζουσα προσφορά ή ελλειμματική ζήτηση: Qd<Qs ή Qs>Qd

Τιμή ισορροπίας (Ρο) είναι η τιμή στην οποία η ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα, είναι, δηλαδή, η τιμή που εξισορροπεί τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης δηλ. Qs=Qd

Η ποσότητα που αντιστοιχεί στην τιμή ισορροπίας λέγεται ποσότητα ισορροπίας (Qo).

Το σημείο με συντεταγμένες (Ρο,Qo) λέγεται σημείο ισσορροπίας.

5. Κρατική παρέμβαση στην αγορά

(iii) Ταυτόχρονη μεταβολή της ζήτησης και της προσφοράς

(i) Επιβολή ανώτατων τιμών

Σκοπός του κράτους με την επιβολή ανώτατης τιμής διατίμησης σε ένα αγαθό είναι η προστασία του καταναλωτή από υπερβολική άνοδο των τιμών (κυρίως σε αγαθά πρώτης ανάγκης). Αν για ένα αγαθό η καμπύλη ζήτησης είναι D, η καμπύλη προσφοράς S και το σημείο τομής τους είναι το Ε, η τιμή ισορροπίας είναι Ρ1 και η ποσότητα ισορροπίας Q1.

(ii) Επιβολή κατώτατων τιμών

Σκοπός του κράτους, όταν επιβάλλει κατώτατες τιμές είναι η προστασία του παραγωγού. Οι τιμές παρέμβασης ή ασφάλειας των γεωργικών προϊόντων είναι μια κατηγορία κατώτατων τιμών, προκειμένου να προστατευτεί το εισόδημα των αγροτών.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει ολόκληρο πλέγμα ειδικών ρυθμίσεων για τη γεωργία και τις αγορές των αγροτικών προϊόντων.

Όταν έχουμε ταυτόχρονη μεταβολή της ζήτησης και της προσφοράς μετατοπίζονται και οι δυο καμπύλες. Στην περίπτωση αυτή δεν μπορούμε να απαντήσουμε ποια θα είναι η τελική επίδραση στην τιμή και την ποσότητα ισορροπίας, εφόσον το αποτέλεσμα εξαρτάται και από το μέγεθος των αντίστοιχων μεταβολών και την κατεύθυνση της μεταβολής καθώς και η κλίση των καμπυλών παίζει κάποιο ρόλο.

Πως φθάνουμε στην Ρο όμως;

Όταν υπάρχει πλεόνασμα σημαίνει ότι μένουν αδιάθετες μονάδες προϊόντος στα χέρια των παραγωγών. Οι παραγωγοί, για να αποφύγουν συσσώρευση αποθεμάτων, θα μειώσουν την τιμή. Όταν μειώνεται η τιμή, αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα (νόμος της ζήτησης) και μειώνεται η προσφερόμενη ποσότητα (νόμος της προσφοράς). Συνεπώς, σε κάθε μείωση της τιμής μειώνεται και το πλεόνασμα. Που σταματά η μείωση αυτή; Στην τιμή ισορροπίας φυσικά όπου επιχειρήσεις και καταναλωτές μένουν ικανοποιημένοι.

Εάν το κράτος θεωρεί την τιμή Ρ1 υπερβολική για το συγκεκριμένο αγαθό, γιατί, για παράδειγμα, είναι πρώτης ανάγκης και η υψηλή τιμή του θίγει τις φτωχότερες τάξεις, τότε το υπουργείο Εμπορίου με αγορανομική διάταξη επιβάλλει ανώτατη τιμή πώλησης PA, η οποία είναι μικρότερη από την τιμή ισορροπίας Ρ1. Στην τιμή αυτή οι παραγωγοί είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν ποσότητα QS, ενώ οι καταναλωτές ζητούν ποσότητα QD. Έτσι δημιουργείται έλλειμμα ίσο με τη διαφορά QD-QS.

Αμεση, δηλ. συνέπεια της επιβολής ανώτατης τιμής είναι η εμφάνιση ελλειμμάτων.

Στην περίπτωση αυτή γνωρίζουμε ότι στην αγορά του αγαθού υπάρχει ανισορροπία και τάσεις για άνοδο της τιμής. Εφόσον η τιμή δεν μπορεί να αυξηθεί λόγω της κρατικής παρέμβασης, δεν πρόκειται να υπάρξει ισορροπία στην αγορά του αγαθού. Τι γίνεται τότε;

Αν το κράτος έχει τον απόλυτο έλεγχο της προσφερόμενης ποσότητας, μπορεί να διανέμει το αγαθό:

• με δελτία και σε περιορισμένες ποσότητες για κάθε άτομο ή
• με σειρά προτεραιότητας, που σημαίνει ουρές στα καταστήματα που το πωλούν.

Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι η δημιουργία "μαύρης αγοράς", δηλ. το αγαθό πωλείται παράνομα σε τιμή μεγαλύτερη από τη νόμιμη. Στο διάγραμμα βλέπουμε ότι την ποσότητα Qs, που προσφέρουν οι παραγωγοί, υπάρχουν καταναλωτές που είναι διατεθειμένοι να την πληρώσουν στην τιμή Ρ2.

Αυτό δίνει τη δυνατότητα στους πωλητές να πωλούν με "καπέλο" πάνω από την

ανώτατη τιμή.

Το ύψος του καπέλου μπορεί να φτάσει μέχρι τη διαφορά Ρ2 - ΡΑ.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ για τις ταυτόχρονες μεταβολές:

Στις ταυτόχρονες μεταβολές ζήτησης και προσφοράς θα έχω πάντα τρεις περιπτώσεις. Ένα σκαρίφημα στο πρόχειρο, μου λύνει όλες τις απορίες ή σχεδόν όλες!

Ενδεχόμενα:

• όταν οι μεταβολές είναι ισόποσες και προς την ίδια κατεύθυνση, σε μια από τις τρεις περιπτώσεις, η τιμή ισορροπίας μπορεί να μείνει αμετάβλητη.
• όταν οι μεταβολές είναι ισόποσες και προς την αντίθετη κατεύθυνση, σε μια από τις τρεις περιπτώσεις, η ποσότητα ισορροπίας μπορεί να μείνει αμετάβλητη.

Ας δούμε με παράδειγμα πως λειτουργεί η τιμή παρέμβασης στην αγορά ενός αγροτικού προϊόντος, πχ του ελαιόλαδου: Έστω D η ΚΖ και S η ΚΠ του ελαιόλαδου. Στο σημείο ισορροπίας Ε η τιμή ισορροπίας είναι Ρ και η ποσότητα ισορροπίας Q, όπως διαμορφώνονται στην αγορά.

Το κράτος εκτιμά ότι η τιμή ισορροπίας είναι μικρή και δεν εξασφαλίζει το εισόδημα των ελαιοπαραγωγών. Αποφασίζει λοιπόν ότι η κατώτερη τιμή που μπορεί να πωληθεί το ελαιόλαδο είναι η ΡK. Επειδή η τιμή ΡK είναι μεγαλύτερη από την τιμή ισορροπίας, η ζητούμενη ποσότητα θα γίνει QD, ενώ η προσφερόμενη ποσότητα QS, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πλεονάσματος (QS - QD ). Το κράτος αγοράζει από τους παραγωγούς το πλεόνασμα QS-QD στην τιμή παρέμβασης ΡK. Το πλεόνασμα αυτό θα βρει τρόπο να το διαθέσει:

• σε αγορές του εξωτερικού ή
• σε περίοδο μειωμένης παραγωγής ή
• να ασκήσει κοινωνική πολιτική (το μοιράζει σε ευπαθείς, αδύναμες κοινωνικά ομάδες).

Για να υπολογίσουμε τι θα πληρώσει το κράτος (πόσο επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός) σε περίπτωση κατώτατης τιμής:

• υπολογίζουμε το πλεόνασμα (QS-QD ).
• πολλαπλασιάζουμε το πλεόνασμα επί την κατώτατη τιμή (Pκ) και έτσι προκύπτει η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού.
• Εδώ τα έσοδα των παραγωγών είναι: ΡK*QS

Για τον υπολογισμό του "καπέλου" ακολουθούμε τα εξής βήματα:

1. Βάζουμε στην QS όπου Ρ την ΡΑ (την ανώτατη που όρισε το κράτος) και βρίσκουμε μια ποσότητα χ: QS=γ+δPA=x

2. Εξισώνουμε την ποσότητα χ που προσφέρουν οι παραγωγοί, με την συνάρτηση ζήτησης και βρίσκουμε την τιμή Ρ1 που είναι διατεθειμένοι ορισμένοι καταναλωτές να πληρώσουν:

x=QD x=α+βΡ1 Ρ1=ψ

3. Ρ1–ΡΑ=το «καπέλο».

Υπάρχει περίπτωση σε κάποια άσκηση να μας δίδεται το «καπέλο» και να μας ζητάνε την ανώτατη τιμή PA. Τότε:

Έστω ότι ΡΑ είναι η ανώτατη τιμή που ορίζει το κράτος. Η προσφερόμενη ποσότητα στην τιμή αυτή είναι: QS=γ+δPA

Την ποσότητα αυτή την αγοράζουν ορισμένοι καταναλωτές σε τιμή ΡΑ+«καπέλο» (που μας δίδεται όμως). Έτσι έχουμε: γ+δPA=α+β(ΡΑ+«καπέλο»). Λύνοντας βρίσκουμε την ΡΑ (παράδειγμα η άσκηση των πανελληνίων του 2011).

Συμπερασματικά:

Με την επιβολή ανώτατης τιμής μπορεί να ανατρέπεται η ισορροπία στην αγορά και

να δημιουργούνται ελλείμματα και παράνομες αγορές.

Αυτό δε σημαίνει ότι το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στη λειτουργία της αγοράς.

Η επιβολή ανώτατης τιμής πρέπει να είναι βραχυχρόνια, για να αποφεύγεται η "μαύρη αγορά".

Όταν υπάρχει έλλειμμα σημαίνει ότι υπάρχουν καταναλωτές που σ' αυτήν την τιμή δεν «βρίσκουν» να αγοράσουν το προϊόν και είναι διατεθειμένοι να το αγοράσουν σε μεγαλύτερη τιμή. Με την αύξηση όμως της τιμής μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα (νόμος της ζήτησης) και αυξάνεται η προσφερόμενη (νόμος της προσφοράς), με συνέπεια να μειώνεται συνεχώς το έλλειμμα. Το έλλειμμα κάποια στιγμή μηδενίζεται. Που; Στην τιμή ισορροπίας φυσικά όπου επιχειρήσεις και καταναλωτές μένουν ικανοποιημένοι.

Τι προσπαθεί να επιτύχει το κράτος με την την επιβολή ανώτατων τιμών;

Αναφέρεται στο βιβλίο ότι, αν το κράτος έχει τον απόλυτο έλεγχο της προσφερόμενης ποσότητας, μπορεί να διανείμει το προϊόν με δελτία και σε περιορισμένη ποσότητα ανά άτομο. Ουσιαστικά μ’ αυτή τη διαδικασία το κράτος προσπαθεί να μειώσει τη ζήτηση από D1 σε D2, ώστε η καμπύλη ζήτησης να τέμνει την καμπύλη προσφοράς στο επίπεδο της ανώτατης επιβαλλόμενης τιμής

Βενέδικτος Θεολογίτης