Copy of Сталиннің жеке басына табынуды әшкерелеу

Н.ХРУЩЕВ "ЖЫЛЫМЫҒЫ"

Рүстем Ұлпан, Кулмаганбетова Дина, Табылғанова Гаухар

• Хрущев «Владимир Ильич Сталинді бас хатшылықтан алып тастауды ұсынды» делінетін Лениннің саяси өсиетінен «Сталин дөрекі, жолдастарына құлақ аспайды, қыңыр және билікті асыра пайдаланады» деген сөздерді келтіре отырып, Сталинді сын садағына алды.
• Никита Хрущев Сталинге «елдің ең мықты адамдарынының көзін жойды», «Ұлы Отан соғысының алғашқы күндерінде сағы сынып, сасқалақтады» және «жаппай террор жасады» деген айып тақты.

• «Партия Орталық комитетінің мүшелері мен кандидаттарының 70 пайызы, яғни 17 съезге қатысқан 139 адамның 98-і Сталиннің бұйрығы бойынша тұтқынға алынып, атылды. Басқа 1966 делегаттың 1108-і контрревлюцияшыл қылмыс жасады деген айыппен қамауға алынды. 1937 жылы дәл осындай айып тағылып, тұтқындалғандар алдыңғы жылмен салыстырғанда он еседен астам көбейді»
• Никита Хрущев әйгілі советтік партия қайраткері Сергей Кировтың жұмбақ қазасының күмәнді тұстарына да егжей-тегжейлі тоқталды. Осы өлімнен кейін Ленинград НКВД-сының басшыларына өте жеңіл жаза тағайындалғанын, ал 1937 жылы оларды атып тастағанын айтты. «Оларды Кировты өлтіргендердің ізін жасыру үшін атып тастады» деді Никита Хрущев.

• «Халық жауы» деген ұғымды Сталиннің өзі енгізгені айтылды. Бірақ тарихшылар «Хрущев сталиндік қуғын-сүргін туралы шындықтың бәрін жайып салған жоқ» деген пікір айтады. Өйткені «ұлт көсемі» қылмысты өзі ғана жасамай, өзгелердің де қолымен от көсегені белгілі.

• Никита Хрущев баяндамасында «Сталин елді тек кинофильмнен ғана көріп, Совет Одағының экономикасын бетімен жіберді» деп айыптаумен қатар, оны іске алғысыз қолбасшы етіп тастады.

• «Сталин Германияның СССР-мен соғысқа дайындалып жатқаны туралы ақпараттарды құлағына да ілмеді. Ал соғыс басталған кезде ол әскери операцияларды глобус арқылы жоспарлады», – деді. Делегаттар аң-таң болды.

Хрущев 1956 жылы 25 ақпанда КПСС-тің ХХ съезінде Сталиннің жеке басына табыну дәстүрін айыптап сөз сөйледі.

Сталин өлгеннен кейінгі алғашқы съездің соңғы күнінде баяндама жасаған СССР Комунистік партиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы Никита Хрущев күтпеген жерден айды аспанға бір-ақ шығарды. Арада 55 жыл өтсе де осы баяндама төңірегінде сан қилы пікір айтылып келеді.

«Никита Хрущевтің бұл баяндамасы тыныш жатқан қоғамның ұйқы-тұйқысын шығарып, елді тұрақсыздандырды» десе, енді біреулер «осы баяндамадан кейін Сталиннің кезінде қатқан «тоң» жібіп, елде саяси жылымық пайда болды, СССР-дің демократия жолындағы алғашқы қадамдары басталды» деп санайды.

Иосиф Сталиннің сүйегін көтеріп келе жатқан совет басшылары. Солдан оңға қарай: Лаврентий Берия, Климент Ворошилов, Никита Хрущев, Анастас Микоян және Михаил Суслов. Мәскеу, 1953 жыл.

Назарларыңызға рақмет!

Хрущев КПСС-тің ХХ съезінде сөз сөйлеп тұр. Мәскеу, 25 ақпан 1956 жыл.

«Бұл мәселелердің партия ішінен сыртқа жайылуына, әсіресе баспасөз бетіне шығып кетуіне жол беруге болмайды. Мұны съездің жабық отырысында талқылап отырғанымыз да сондықтан... Өз ішіміздегі былықты сыртқа шығарудық қажеті жоқ» деді.

Хрущевтің «құпия» баяндамасы сол жылдың 16 наурызында-ақ «Нью-Йорк Таймс» газетінде жарық көрді, әрі қарай әлемдік баспасөз «қол-аяғын жерге тигізбей» іліп әкетті.

Совет Одағында баяндаманың негізгі мазмұны тек ауызша таралды, Горбачевтің қайта құруы басталғаннан кейін, 1989 жылы «Известия ЦК КПСС» журналында ғана толық нұсқасы жарияланды. Бірақ оны оқып шыққан аты-шулы съезд куәлары бір жайтқа айран-асыр болды. Өйткені «Известия ЦК КПСС» жазғандай, съезде Хрущевтің сөзіне делегаттар жаппай қол соғып, дүркіреп кетпеген еді. Шындығында, баяндама кезінде өлі тыныштық орнаған болатын.

Қазір тарихшылар «Никита Хрущев Сталинің озбырлығын қанша әшкерелесе де, Советтердің авторитарлық билігін сынаудан бойын аулақ салды» деген ортақ пікірге келіп отыр.

Совет басшысы Никита Хрущев (оң жақта) және Югославия президенті Иосип Броз Тито БҰҰ Ассамблеясының штаб-пәтерінде. Нью-Йорк, 29 қыркүйек 1960 жыл.