Raymond Cattell (1905-1998) - J. L. Horn (1929-2006)
AKICI ZEKÂ VE KRİSTALİZE ZEKÂ YAKLAŞIMI
Cattell'e göre zekâ, 'akıcı zekâ' ve 'kristalize zekâ' olarak iki temel bileşenden oluşmaktadır.
Bu kurama dayanan iki test bataryası, Kaufman Gençlik ve Yetişkinlik Zekâ Testi ve Woodcock-Johnson Bilişsel Yetenek Testleri -R dir. Kaufman Gençlik ve Yetişkinlik Zeka Testi, anlık ve orta süreli (intermediate-term) belleği de değerlendiren akıcı ve kristalize zekâya odaklaşmakta; Woodcock-Johnson Bilişsel Yetenek Testleri-R ise, yedi yetenek boyutunu değerlendiren çoklu faktör modeline dayanmaktadır
KRİSTALİZE ZEKÂ
AKICI ZEKÂ
Akıcı zekâ, kavram oluşturma ve benzerlikleri tanımlamada gerekli yetenekleri içermektedir.
Kelime hazinesi testleri, sınıf ortamında uygulanan testler ve çeşitli sosyal durumlarla ilgilidir.
Var olan zihinsel yapılardan yararlanmaktan çok, yeni yapılar kurmada aktif olan bu zekâ türünün sezgisel özellikler içerdiğini söylemek mümkündür.
Kristalize zekâ, yaşam boyunca artabilir yapıdadır (Baron, 1995: 417).
Akıcı zekâ, ilk yetişkinlik dönemlerinde en yüksek düzeye çıkabilir yapıdadır.
Fluid Intelligence and Cristalized Intelligence Approach (1963)
Salovey (1958-...) and Mayer (...-...)
DUYGUSAL ZEKÂ KURAMI
Salovey ve Mayer, dört temel duygusal yetenekten söz etmişlerdir (Epstein'den aktaran Gürel&Tat, 2010)
DUYGULARI YÖNETME YETENEĞİ
DUYGULARI ALGILAMA
Duygusal açıdan diğerlerinden daha zeki olan insanlar kendi duygularını ve başkalarının duygularını yönetme yeteneğine sahiptir.
Bireyin kendi duygularını tanımlayabilmesi ve insanların yüzlerinden, kültürel eserlerden, resimden, sesten duyguları yakalama ve anlamlarını çözmeyle ilgilidir.
DUYGULARI ANLAMA
DUYGULARI KULLANMA
Düşünme ve problem çözme gibi bilişsel aktiviteleri kolaylaştırmak için duygulardan yararlanma olarak değerlendirilir.
Farklı duygular arasındaki karmaşık ilişkileri değerlendirme, duygu dilini kavrama, duyguların zamanla nasıl değiştiğini farkedebilme olarak tanımlanmaktadır.
Emotional Inteligence Theory (1983)
J. Piaget (1896-1980)
Piaget'e göre, zihin gelişimi bebeklik döneminde nesnelerin evrilip çevrilmesiyle başlamakta ve ergenlik döneminde soyut hipotezler üzerinde sistemli biçimde düşünme yeteneğinin kazanılmasıyla son bulmaktadır (Akboy, 1997: 98).
Cognitive Development Theory (1970)
R. J. Sternberg (1949-...)
TRİARŞİK ZEKA TEORİSİ
Zekâyı, pratik bilgiyi kapsayan bir şekilde yeniden tanımlayan Sternberg, üç temel zekadan söz etmektedir (Plotnik'ten akataran Gürel, E. & Tat, M., 2010).
PRATİK ZEKÂ
ANALİTİK ZEKÂ
YARATICI ZEKÂ
Geleneksel zekâ testleri tarafından ölçümlenen analitik düşünme yeteneğini tanımlar.
Bireyin sosyo-kütürel çevresine uyum sağlamasına yardım eden pratik düşünme yeteneğini ifade etmektedir.
Problemleri yeni ve farklı yollarla çözme yeteneğini kapsamaktadır.
Triarhic Intelligence Theory (1985)
J. P. Guilford (1897-1987)
İÇERİK BOYUTU
Figür
Sembol
Anlam
Davranış
AKLIN YAPISI YAKLAŞIMI
H. Gardner (1943-...)
Guilford, insanın bilişsel sisteminin yapısal bütünlüğü olduğunu ve zihinsel işlemlerin kişiler arasında farklılık gösterdiğini savunmuştur.
Bu düşünceye göre zekâ, açımlanabilen üç boyuttan oluşmaktadır (Bümen, 2002: 2-3)
D. Goleman (1946-...)
ÜRÜN BOYUTU
İŞLEM BOYUTU
Birim
Grup
İlişki
Sistem
Farklı durumları formüle etme yeteneği
Biliş
Bellek
Ayrıştırıcı düşünme
Birleştirici düşünme
Değerlendirme
ÇOKLU ZEKÂ KURAMI
Tek bir zekânın varlığını reddeden Gardner, dokuz zekâ türünden söz etmiştir. Bu bağlamda 'sözel/dilbilimsel zekâ' , 'mantıksal/matematiksel zekâ' , 'görsel/uzamsal zekâ' , 'müziksel/ritmik zekâ' , 'kişilerarası/sosyal zekâ' , 'özedönük/içsel zekâ' , 'doğa zekâsı' ve 'varoluşçu zeka' Gardner tarafından gündeme getirilen Çoklu Zekâ Kuramı'nın temelinde yer alan zekâ türlerindendir.
DUYGUSAL YETENEK ÇERÇEVESİ
Stephen J. Ceci (...-...)
Goleman, duygusal zekâyı belirleyici etkenler olarak kişisel yetenek ve sosyal yetenekten söz etmektedir (Tuyan ve Beceren, 2014).
Structure of Intellect Approach (1967)
SOSYAL YETENEK
KİŞİSEL YETENEK
Sosyal yetenek olarak değerlendirilen özellikler arasında empati kurabilme, diğerlerinin bakış açısı ve ihtiyaçlarını anlayabilme, iletişimde açık ve ikna edici mesajlar gönderebilme, çatışmaları yönetebilme, ortak hedefler doğrultusunda başkalarıyla işbirliği içinde çalışabilme gibi beceriler bulunmaktadır.
Kişisel yetenek tanımı içinde duygularının güç ve sınırlarını bilme, tepkisel duyguları yönetme, baskı altında bile net düşünebilme, hedeflere ulaşmada yüksek düzeyde performans geliştirebilme gibi yeteneklerin sıralanabilmesi mümkündür.
BİYO EKOLOJİK YAKLAŞIM
Ceci, Spearman'ın ileri sürdüğü gibi zekânın 'g' faktörü olarak adlandırılan tek bir genel yetenekle açıklanamayacağını, bunun yerine farklı sayılarda yeteneklerin olduğunu iddia etmiştir.
Bu kapsamda, bilginin ve doğal yeteneğin ayrılmaz olduğunu vurgulayarak ortamsal, biyolojik, üst bilişsel ve güdüsel değişkenlerin de zekâ kavramı içinde bulunduğunu savunmuştur (Selçuk vd., 2004: 6).
Multiple Intelligence Theory (1983)
Emotional Competence Framework (1998)
Bio-Ecological Approach (1990)
KAYNAKÇA
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ANABİLİM DALI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME BİLİM DALI
AKBOY, Rengin ve Ebru İkiz. (2007). Psikolojik Danışma Rehberlikte Çağdaş Bir Anlayış, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
BÜMEN, Nilay (2002). Okulda Çoklu Zekâ Kuramı, Ankara: Pegem Yayıncılık.
BARON, A. Robert (1995). Psychology, USA: Allyn and Bacon.
GÜREL, E. & TAT, M. (2010). Çoklu Zekâ Kuramı: Tekli Zekâ Anlayışından Çoklu Zekâ Yaklaşımına, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol.3, Issue 11, p336-356.
SELÇUK, Z., H. Kayılı ve L. Okut (2004). Çoklu Zekâ Uygulamaları, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
TUYAN, S., E. Beceren. Duygularımız ve Biz. (Online) (erişim tarihi 21 Şubat 2014) (www.duygusalzeka.org).
GENEL YETENEK TESTLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
"ZEKA KURAMLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ: 1960 VE SONRASI"
MUSTAFA ÖZKAN
10610608
şUBAT - 2014
ANKARA
Luria nın (1973, 1980) nöropsikolojik işleyiş modeline dayanarak geliştirilen testler ise Kaufman Çocuklar İçin Değerlendirme Bataryası (K-ABC) ile Das-Naglieri Bilişsel Değerlendirme Sistemi(CAS)'dir (Daniel, 1997; Sternberg, 1997b). Bu modele göre, her biri beynin bir alanıyla ilişkili üç fonksiyonel düzey vardır: Genel uyarılmışlık ile dikkat en alt düzeyde, onun üstünde bilgileme (information), planlama ve kurgulama gibi eşzamanlı ve ardışık olarak işleyen üst düzey işlevler (PASS) yer alır. K-ABC, iki kodlama sürecini (eşzamanlık ve ardışıklık); CAS ise, bunlara ek olarak dikkat ve planlama sürecini içermektedir.