Αφηγηματικός λόγος

Αφηγηματικός λόγος

Η λογοτεχνική αφήγηση είναι

πράξη επικοινωνίας

Μέσω αυτής παρουσιάζονται γραπτά τα πραγματικά ή πλαστά γεγονότα, που συνιστούν την υπόθεση ενός αφηγηματικού κειμένου.

• H αφηγηματολογία, η θεωρία δηλαδή που μελετά την αφήγηση, αποτελεί πια αυτόνομο επιστημονικό κλάδο της θεωρίας της λογοτεχνίας και στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στη θεωρία του αφηγηματικού λόγου που συνθέτει με τα έργα του ο Γάλλος θεωρητικός Gérard Genette.

• Ο Genette επεξεργάζεται μια ολοκληρωμένη και συστηματική πρόταση για την αφηγηματική πράξη και τους τρόπους εκφοράς του αφηγηματικού λόγου.

Για να κατανοήσουμε τη θεωρία της αφήγησης

πρέπει να μπορούμε να κάνουμε δύο πολύ βασικές διακρίσεις:

α

συγγραφέας

το φυσικό πρόσωπο που συνέγραψε το έργο

vs

αφηγητής

Το φανταστικό πρόσωπο μέσα από τη διήγηση του οποίου

ο συγγραφέας μεταδίδει την ιστορία του στον αναγνώστη.

Ο αφηγητής δεν ανήκει στην πραγματική ζωή, αλλά αποτελεί μέρος του πλασματικού (φανταστικού) κόσμου που δημιουργεί ο συγγραφέας.

Ο αφηγητής ορίζεται από τις λειτουργίες που επιτελεί και από τη σχέση του με τους άλλους παράγοντες της αφηγηματικής διαδικασίας.

β

ιστορία

ακολουθία των γεγονότων

όπως συνέβησαν στην πραγματικότητα

αφήγηση

Ο τρόπος με τον οποίον η δημιουργικότητα του συγγραφέα

οργανώνει και μορφοποιεί τα περιεχόμενα της ιστορίας που αφηγείται

συνιστά την πλοκή του αφηγήματος.

με βάση τον αφηγητή

Ο αφηγητής ορίζεται από τις λειτουργίες που επιτελεί και από τη σχέση του με τους άλλους παράγοντες της αφηγηματικής διαδικασίας.

Ι. Με κριτήριο την παρουσία διακρίνεται:

• σε φανερό ή
• καλυμμένο

ΙΙ. Με κριτήριο τη συμμετοχή

• ετεροδιηγητικός

ο αφηγητής δε συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που αφηγείται. Στην περίπτωση αυτή ο συγγραφέας αναθέτει την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία που αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση)..

• ομοδιηγητικός

ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της διήγησης και συμμετέχει στην ιστορία είτε ως βασικός ήρωας, ως πρωταγωνιστής, είτε ως απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας και συνήθως χρησιμοποιεί αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση). Προσοχή! η χρήση του πρώτου προσώπου δε σημαίνει αναγκαστικά ομοδιηγητικό αφηγητή, προϋπόθεση γι' αυτό είναι ο αφηγητής να είναι πρόσωπο της αφήγησης.

ΙΙΙ. Με κριτήριο το επίπεδο μυθιστορηματικότητας

• ενδοδιηγητικός

Το ενδοδιηγητικό επίπεδο συγκροτείται από τα γεγονότα (την ιστορία) που περιέχονται στο αφήγημα, π.χ. οι περιπέτειες του Οδυσσέα από το νησί της Καλυψώς ως την Ιθάκη.

• εξωδιηγητικός

Το εξωδιηγητικό επίπεδο περιλαμβάνει τη διήγηση γεγονότων ή πράξεων που είναι εξωτερικά σε σχέση με το κείμενο, όπως π.χ. η επίκληση στη Μούσα στην Οδύσσεια του Ομήρου.

με βάση την εστίαση

αφήγηση με μηδενική εστίαση

παντογνώστης αφηγητής

αφήγηση με εσωτερική εστίαση

ο αφηγητής ταυτίζεται με ένα πρόσωπο του έργου

αφήγηση με εξωτερική εστίαση

ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας του

με βάση την οπτική γωνία

(ή προοπτική)

εσωτερική οπτική γωνία

όταν την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτερεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψη του).

εξωτερική οπτική γωνία

όταν ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο.

με βάση το χρόνο

Ι. Με βάση τη χρονική σειρά των γεγονότων της αφήγησης

αναχρονία

αναδρομική αφήγηση

είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος. Η διακοπή αυτή του χρόνου και η επιστροφή στο αρχικό χρονικό σημείο μπορεί να είναι σύντομη ή εκτεταμένη.

εγκιβωτισμός

Σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση, που αποτελεί την αρχική ιστορία, και μικρότερες, δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση, που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός

πρόδρομη αφήγηση

Ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα συμβούν αργότερα, αναφέρεται δηλαδή σε ένα μελλοντικό σημείο της αφήγησης

παρέκβαση/

εμβόλιμη αφήγηση

Είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου

αφήγηση in medias res

Η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγμάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης, σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής μάς μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δε γίνεται κουραστική

ΙΙ. Με βάση τη σχέση της διάρκειας των πραγματικών γεγονότων και του χρόνου της ιστορίας

ισοχρονία

ισοχρονία- ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με το χρόνο της ιστορίας και στην περίπτωση αυτής συνήθως έχουμε διαλογικές σκηνές.

ανισοχρονία

επιτάχυνση του χρόνου

παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν αναφέρονται καθόλου, επειδή δε σχετίζονται με την ιστορία

περίληψη: όταν τα ενδιάμεσα γεγονότα παρουσιάζονται συνοπτικά

έλλειψη ή αφηγηματικό κενό: όταν ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή

επιβράδυνση του χρόνου

Αφηγηματικές τεχνικές

Ι. έκθεση

ο αφηγητής εκθέτει τα γεγονότα της ιστορίας του με διήγηση

σε ελεύθερο πλάγιο ύφος

(απρόσωπος αφηγητής σε γ΄ πρόσωπο που μεταφέρει τα λόγια των άλλων σε πλάγιο λόγο)

ΙΙ. μίμηση

• εσωτερικός μονόλογος,αφηγείται ένα από τα πρόσωπα συνήθως σε α΄ πρόσωπο.
• διάλογος (δραματοποίηση)
• μικτή τεχνική, δηλαδή εναλλαγή αφήγησης με διάλογο.

ΙΙΙ. περιγραφή

αναπαράσταση προσώπων (αφορά μόνο στο εξωτερικό τους),

τόπων, αντικειμένων, συμβάντων σε τρίτο πρόσωπο.

Συνήθως η περιγραφή παρεμβάλλεται μέσα στην αφήγηση

για να τονίσει και να προβάλλει στοιχεία

VΙ. σχόλιο

η παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών του αφηγητή

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

αφηγηματικός

λόγος

δημιουργία παρουσίασης

Άννα Μπουκουβάλα

Πειραματικό Γυμνάσιο

Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων

http://annboukou.blogspot.com

ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της διήγησης και συμμετέχει στην ιστορία είτε ως βασικός ήρωας, ως πρωταγωνιστής, είτε ως απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας και συνήθως χρησιμοποιεί αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση). Προσοχή! η χρήση του πρώτου προσώπου δε σημαίνει αναγκαστικά ομοδιηγητικό αφηγητή, προϋπόθεση γι' αυτό είναι ο αφηγητής να είναι πρόσωπο της αφήγησης.

vs

γραμμική αφήγηση

Ο χρόνος της αφήγησης οριοθετείται από την αρχή μέχρι το τέλος της αφήγησης και δε συμπίπτει αναγκαστικά με το χρόνο της ιστορίας, γιατί τα γεγονότα της αφήγησης δεν ακολουθούν πάντοτε τη φυσική χρονική σειρά.